क्यान्सरका नयाँ कुरा

भगवती तिमल्सिना

धुलिखेल नगरपालिकामा सामान्य परिवारमा जन्मिएर काठमाडौं विश्वविद्यालय अन्तर्गतको हाइस्कूलबाट शिक्षा पूरा गरी अमेरिकाको टेक्सास, सानएनटिनियोका विभिन्न शिक्षण संस्थामा अध्ययन गर्नुभएका डा. सन्तोष तिमल्सिनाले क्यान्सरका विविध विषयमा अध्ययन गर्नुभएको छ । उहाँले क्यान्सर के हो र कसरी क्यान्सर लागेको स्थानमा मात्र सेल मार्ने र उपचार गर्ने भन्ने विधिको खोजीमा १० वर्ष अनुसन्धानमा जुटी स्तन क्यान्सरका विषयमा युनिभर्सिटी अफ टेक्सास हेल्थ साइन्सेसबाट स्नातकोत्तर एवं विद्यावारिधी गर्नुभएको छ । स्तन क्यान्सरका विषयमा स्पेसलाइजेसन गर्नुभई हाल नेपाल आउनुभएका डा. सन्तोष तिमल्सिनासँग साधना प्रतिनिधि भगवती तिमल्सिनाले गरेको कुराकानीको सार:

समयमै उपचार गरे क्यान्सर निको हुन्छ ।

हाल अमेरिकामा कुन क्षेत्रमा काम गर्नुहुन्छ ?

क्यान्सर रिसर्च, विशेष गरी स्तन क्यान्सरका विषयमा काम गर्छु । साथै बाल क्यान्सरका विषयमा पनि काम हुन्छ । म अनुसन्धान बेसमा काम गर्ने हुनाले अस्टियो सार्कोमा र (ब्रेन) मेडुलोब्लास्टोमा, ग्लिओब्लास्टोमा ब्रेन क्यान्सरका विषयमा पनि काम हुन्छ ।

बालबालिका र पाको मानिसमा लाग्ने क्यान्सरमा कस्तो फरक हुन्छ ?
बालबालिकामा हुने क्यान्सर र पाको मानिसमा लाग्ने क्यान्सर फरक हुन्छ । सबै क्यान्सर एकै खालको हुँदैन । शुरु हुुने र कसरी फैलने भन्ने नेचर फरक हुन्छ । समस्या अनुसारको उपचार पनि फरक हुन्छ । जन्मजात तथा सानै उमेरमा र युवा अवस्थामा हुने क्यान्सर फरक–फरक हुन्छ । कतिपय क्यान्सर वंशाणुगत जिनले पनि हुन्छ । धेरैजसो बच्चाहरुमा हुने क्यान्सर वंशाणुगत पनि हुन्छ । वंशाणुगत जिनको सेल, अर्गान, टिस्युहरु जन्मनुअघि नै बन्नुपर्छ । तर क्यान्सरमा चाहिनेभन्दा बढी सेल बनेर परिवर्तन भई सक्रिय हुन्छ र नियन्त्रण गर्न नसक्ने हुन्छ । शरीरमा हरेक तत्वको उत्पादन गर्ने र परिचालन गर्ने दुवै तत्व सक्रिय हुनुपर्छ । उत्पादन गर्ने तत्व सक्रिय भयो र नियन्त्रण गर्ने तत्व निष्क्रिय हुँदा क्यान्सर हुन्छ । अनुसन्धानका क्रममा बच्चाहरुमा हुने क्यान्सरमा बढी यस्तो पाइयो । यस्तो अवस्थामा जिनको वृद्धि हुने क्षमता धेरै बनेको हुन्छ र अन्य तत्वहरुसँग जोडिएर चाहिनेभन्दा बढी सक्रिय हुन्छ । यस्तो अवस्थामा नियन्त्रण गर्ने कुनै पनि तत्व हुँदैन । मानिसको शरीरलाई स्वस्फूर्तरुपमा स्वचालित बनाउने प्रकृतिको नियम हुन्छ । क्यान्सरमा यो नियम कमजोर हुन्छ र सेल नियन्त्रणबाहिर भएपछि क्यान्सर हुन्छ ।
स्तन क्यान्सर र अरु क्यान्सर फरक हो या उस्तैहो ? तपाईंले गर्नुभएको १० वर्षको अनुसन्धानमा के पाउनुभयो ?
स्तन क्यान्सर सानै उमेरमा त्यति धेरै हुँदैन । यो युवा अवस्था अर्थात् पाको उमेरमा हुन्छ । यो क्यान्सर वंशाणुगत मात्र नभई वातावरण, खानपान, जीवनशैली सबैले प्रभाव पार्छ । सेलमा आएको परिवर्तनले एउटा विन्दुमा पुगेपछि सेल नियन्त्रणबाहिर जान्छ र काम गर्न छोडेपछि क्यान्सर बन्छ । एकुमुलेटेड चेन्जले क्यान्सरजस्तो सेल बन्ने हो ।

क्यान्सर लाग्नै नदिने सुरक्षा विधि के छ र कस्तो अवस्थामा पहिलो, दोस्रो, तेस्रो, चौथो चरण हुन्छ ?
क्यान्सर देख्दा उस्तै भए पनि चेनहरु फरक हुन्छ । उदाहरणका रुपमा ब्रेस क्यान्सर र स्कीन क्यान्सर मेलानोमा, ग्यास्ट्रिक क्यान्सर अर्कै हो । सबै सेलमा जिन उस्तै भए पनि त्यो चलाउने चेन अर्कै हुन्छ । कुनै क्यान्सरमा एउटा जिनले परिवर्तन ल्याएपछि बढी फैलन्छ । त्यस्तै अर्कोमा अर्कै जिन जोडिन्छ । सामान्य सेलहरु सबै मिलेर बसेको हुन्छ । पहिलो चरणमा क्यान्सर शुरु हुँदा टिस्युहरुमा परिवर्तन देखिन सक्छ । व्यवस्थित हुुन छोड्छ र सामान्य अवस्थामा जस्तो काम गर्दैन । एपिथ्रिएल सेल भनेको सबै अर्गानहरुमा हुन्छ । यो बढ्दै जाँदा सबै टिस्युहरुमा फैलँदै जान्छ । शुरुमा थोरै भागमा हुन्छ, फैलँदै जाँदा अनियन्त्रित भैसकेको हुन्छ । क्यान्सर बढ्दै जान्छ । कुनै क्यान्सर सेल निष्क्रिय अवस्थामा बसेको हुन्छ तर समय आएपछि सक्रिय भएर बढ्छ र धेरै सेल एकैपटक बनाउन सक्छ । स्टेमसेल भनेको एउटै सेलबाट धेरै प्रकारको सेल बनाउन सक्ने हुन्छ । क्यान्सरमा उपचार गर्दा नमर्ने र स्थिर भएर बस्ने खालको सेल पनि हुन्छ । उपचार गर्न छोडेपछि आफैँ बढ्ने हुन्छ । त्यसैले कतिपय अवस्थामा क्यान्सर दोहोरिने हुन्छ । उपचार ग¥यो देखिँदैन, पछि एकैपटक बढ्ने यस्तै खाले सेलको कारण हुन सक्छ ।
निष्क्रिय भएर एकैपटक सक्रिय हुने सेल कस्तो–कस्तो टाइपको क्यान्सरमा हुन्छ ?
सबै खालको क्यान्सरमा हुन सक्छ । त्यसलाई क्यान्सर स्टेमसेल (ट्युमर इनिसियटिङ सेल) भनिन्छ । यसमा एउटा सेलबाटै ट्युमर बन्न सक्छ ।

कसरी स्तन क्यान्सरका विषयमा अनुसन्धान गर्ने योजना बनाउनुभयोे ?
पहिला क्यान्सरकै विषयमा मास्टर्स गर्दा अनुसन्धान गरेको थिएँ । त्यही क्षेत्रमा काम गरेको अनुभवले यसैमा स्पेसलाइजेसन गर्छु भन्ने लाग्यो । क्यान्सर कसरी लाग्छ, उपचार कसरी गर्न सकिन्छ भन्ने बारेमा खोज–अनुसन्धान गर्ने सोचकै कारण यो विषयमा नै अनुसन्धान गरेँ । जेनेटिक, एपिजेनेटिक हेर्ने काम ल्याबमा गर्ने हुनाले त्यही गर्र्र्र्र्ने अठोट गरेँ । मेरो समूहमा प्रोफेसरलगायतको ठूलै समूह थियो । सबै मिलेर अनुसन्धान ग¥यौँ ।

किमोथेरापी भनेको के हो ?
एकथरीले सेलको डीएनएलाई क्षति पु¥याउने हुन्छ । अर्को थरीले नयाँ सेल बन्न रोक्ने हुन्छ । सेललाई विभाजन गर्न दिँदैन र नयाँ सेल बन्न दिँदैन अनि क्यान्सर नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ ।

अनुसन्धानको निष्कर्ष कस्तो निस्कियो ?
निष्कर्षमा किमोथेरापी कसरी घटाउने र क्यान्सरलाई मार्ने अरु शरीरको लागि आवश्यक सेललाई बचाउने भन्ने नै हो । कुन जिन अर्थात् प्रोटिनले औषधि पचाउने काम गर्छ । त्यो जिनलाई लक्षित भयो भने औषधि प्रभावकारी हुन्छ । कुन जिन क्यान्सरमा बढी सक्रिय हुन्छ र अरुमा हुँदैन । त्यसलाई लक्षित गर्ने, थोरै मात्रा औषधि चलाउँदा क्यान्सर पनि मर्छ, सामान्य सेल पनि सुरक्षित हुन्छ भन्ने खोज–अनुसन्धानमा १० वर्ष बितायौँ । सामान्य सेल पनि नमरोस् र क्यान्सरलाई पनि मद्दत गरोस् भनेर औषधि चलाएर सहज बनाउने खोजी अभियान हो । यसले कति मानिसलाई मद्दत पनि पुगेको छ । यस्तै विषय पत्ता लगाउन अनुसन्धान गरिन्छ ।

जुन भागमा क्यान्सर लागेको छ त्यही भागमा मात्र सेल मार्ने कुनै विधि पत्ता लाग्यो कि ?

त्यस्तो खालको अध्ययन पनि शुरु भएको छ । स्पेसिफिक टिस्युमा छिर्ने बनाएको हुन्छ । एन्टिबडीमा मात्र औषधि जाने विषयमा अनुसन्धान भैरहेको छ । सबै खालको इमिनोथेरापीहरु पनि छन् । खोप बनाउनेजस्ता विषयमा पनि अनुसन्धान जारी छ । कतिपय अनुसन्धानको निष्कर्ष निकाली प्रमाणित पनि भैसकेको छ । क्यान्सर देख्नेबित्तिकै त्यसलाई मात्र मार्ने खालको औषधि बनेको छ । पाठेघरको मुखको क्यान्सर लाग्नै नदिन क्यान्सरविरुद्धको खोप बनेर प्रयोगमा पनि आइसकेको छ । क्यान्सरका लागि पनि खोप शुरु भएको छ । सामान्य सेललाई सुरक्षित राखेर बिग्रेकोलाई मात्र उपचार लाग्ने अनुसन्धान नजिक पुगिसकेको छ । एन्टिबडी खोप पनि बनिसकेको छ । खोप र औषधिको फरक–फरक नाम छन् । कुनै क्यान्सरमा राम्रो काम गरेको छ । किमोथेरापीको प्रभावकारिता बढी हुन्छ । औषधिहरुले पनि सामान्य सेललाई असर गर्न सक्छ तर किमोथेरापीभन्दा धेरै राम्रो हुन्छ । युमिनोथेरापी हालको नयाँ प्रविधि हो ।

स्तन क्यान्सर महिलामा मात्र हुन्छ कि पुरुषमा पनि ?

स्तन क्यान्सर महिला र पुरुष दुवैमा हुन्छ । तर पुरुषमा भन्दा महिलामा धेरै बढी हुन्छ । कारण महिलाको दूध बन्ने, हर्मोन परिवर्तन हुने हुन्छ । हर्मोनले महिलाको स्तनमा बढी असर गर्छ । त्यस्तै पाठेघरको मुखको क्यान्सर पनि महिलामा नै हुन्छ । धेरैमा हुने ईआर पोजेटिभ सेलबाट हुन्छ । ईआर नेगेटिभले पनि आक्रामक तरिकाले क्यान्सर बढाउँछ । यसको उपचार विधि फरक हुन्छ । यस्ता खालका अनुसन्धान धेरै हुनुपर्छ । समयमै उपचार गरे क्यान्सर निको हुन्छ । खोज–अनुसन्धानले नयाँ–नयाँ समस्याको पहिचान गरी उपचार विधि अपनाउन सकिन्छ । शुरुको स्टेजमा थाहा भयो भने छिटो निको हुन्छ । शरीरमा फैलिएपछि उपचार विधिमा समस्या हुन्छ । क्यान्सर सबैमा हुँदैन समयसँगै बढ्दै जान्छ । बर्सेनि स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने गरेमा शुरुकै अवस्थामा क्यान्सर पत्ता लाग्छ र उपचार पनि हुन्छ । खानपान, व्यायाम, दैनिकीलाई सुधार ग¥यो भने क्यान्सर हुनबाट जोगिन सक्छ । विशेष गरी क्यान्सर केबाट हुन्छ भन्ने स्पष्ट कारण पत्ता लागिसकेको छैन । पत्ता लगाउन विश्वमा धेरै खालका अनुसन्धान भैरहेका छन् ।
भविष्यमा के गर्ने, योजना बनाउनुभएको छ ?
भविष्यमा क्यान्सरका धेरै बिरामीको उपचारमा योगदान दिनका लागि औषधि उत्पादनतर्फ लाग्ने सोच बनाएको छु ।