खकुरेल थरकी ७० वर्षीया महिलाले टेलिभिजनमा आयुर्वेदिक मलमले ‘दुखेको घुँडा ठीक पार्ने र नपारे पैसा फिर्ता’ भन्ने विज्ञापन देखेर रु. ६ हजारको औषधि मगाइन् । त्यो मलम लगाएपछि पनि उनको दुखेको घुँडा २० को १९ नभएपछि उनले पैसा फिर्ता मागिन् तर कुनै जवाफ आएन ।
नेपाल र भारतीय टेलिभिजनमा अहिले पनि बिहान–बिहान यस्ता अनेक ठग आयुर्वेदिक मलमको विज्ञापन प्रसारण भएको देखिन्छ । यसै गरी अर्की एक ४७ वर्षीया महिलाले त्यस्तै प्रचारका भरमा हाड–जोर्नीको दुखाइको उपचार गर्ने भनिएका नजिकैका तथाकथित आयुर्वेदिक डाक्टरकहाँ गएर आफ्नो हात–खु्ट्टाको जोर्नी दुखेको गुनासो गरिन् ।
ती तथाकथित डाक्टरले पोको पारेर कुनै नाम नलेखिएको औषधि दिए । त्यो खाएपछि उनको हाड–जोर्नी दुख्ने समस्या त कम भयो तर उनको शरीरको तौल एकाएक निकै बढ्यो ।
त्यसपछि उनी पाटन अस्पतालमा जँचाउन गइन् । साथै उनले त्यो तथाकथित डाक्टरले दिएको नाम नभएको आयुर्वेदिक औषधि पनि लगिन् । पाटन अस्पतालमा उनको जोर्नी दुख्ने समस्याको साथै उक्त नाम नखुलेको औषधिको पनि परीक्षण गरियो । परीक्षण गर्दा आयुर्वेदिक भनिएको उक्त औषधिमा प्रेडनिजलोन नामक तत्व (औषधि) फेला प-यो । यो औषधि आधुनिक चिकित्सा विज्ञानमा बाथको समस्याको लागि प्रयोग गरिन्छ । तर यो औषधि सम्बन्धित डाक्टरको निगरानीमा मात्रै दिइन्छ र डाक्टरको सल्लाह अनुसार बिस्तारै कम गर्दै हटाइन्छ ।
पाटन अस्पतालका डाक्टरले ती महिलाको जाँच गर्दा उनको हाड–जोर्नी बाथको समस्याले दुखेको थाहा भयो । उनलाई त्यो पोकोमा भएको औषधि बन्द गर्न लगाइयो र बाथ–जोर्नीको समस्याको लागि औषधि दिइयो । अहिले उनको समस्या कम भएको छ । तौल पनि घटेको छ ।
ती महिलालाई ‘पहिला नै पाटन अस्पतालमा नआएर किन पोकोमा औषधि दिने डाक्टरकहाँ गएको ?’ भनेर प्रश्न गर्दा उनले ‘आयुर्वेदिक औषधिले शरीरमा कुनै नकारात्मक असर पु-याउँदैन भनेर त्यता लागेको’ बताइन् । वास्तवमा आयुर्वेदिक औषधि पनि जथाभावी प्रयोग गर्दा साइड इफेक्टचाहिँ हुन्छ । त्यसमा पनि नाम नलेखिएको औषधिमा त के–के राखिएको छ भन्ने थाहा हुँदैन ।
आयुर्वेदिक भनेर आधुनिक औषधि मिसाएर दिएपछि त त्यसले गर्ने असर तथाकथित आयुर्वेदिक डाक्टरले पत्तै पाएका हुँदैनन् । जुन डाक्टर जुन विषयको विज्ञ हो उसले त्यही औषधि मात्र सिफारिस गर्नुपर्छ । आफ्नो ज्ञानको दायराभन्दा बाहिर गएर औषधि दिनु अपराध हो । यस्तोबाट बच्न बिरामी आफैँ पनि सचेत हुनुपर्छ ।
वास्तविक आयुर्वेदका औषधिहरुमा कारखानामा बनाएर राम्रोसँग प्याक गरी त्यसमा के–के मिसाइएको छ भनेर लेखिएको हुन्छ । आयुर्वेद पनि एक विज्ञान हो । यस अन्तर्गतका औषधि आयुर्वेदिक डाक्टरहरुले नै सिफारिस गर्ने हो ।
त्यसकारण आयुर्वेदिक पद्धतिको औषधि उपचार गर्नका लागि त्यससम्बन्धी सही डाक्टर हो कि होइन, पहिले यकिन गर्नुपर्दछ ।
आयुर्वेदिक डाक्टरबाहेक अरुले यस अन्तर्गतका औषधि सिफारिस गर्नु पनि गलत हुन्छ । त्यसकारण आयुर्वेदिक पद्धतिको औषधि उपचार गर्नका लागि त्यससम्बन्धी सही डाक्टर हो कि होइन, पहिले यकिन गर्नुपर्दछ । आयुर्वेदका नाममा नेपालमा मात्र होइन, भारतमा पनि धेरै नै ठगी हुने गरेको छ । नेपालका बिरामी पनि आयुर्वेदिक उपचार गर्ने भनेर भारततिर धेरै नै जाने गरेको पाइन्छ । यसमा बिरामीहरुले सचेतता अपनाउन जरुरी छ ।
निरज क्लिनिकबाट आयुर्वेदिक तरिकाले छारेरोगको उपचार गर्ने भनिएका तथाकथित डाक्टर आरके गुप्तालाई भारतको उत्तराखण्डको अदालतले सन् २०१७ मा ५ वर्ष जेल र २१ हजार भारतीय रुपियाँ जरिबाना गरेको थियो ।
आयुर्वेदिक भनेर बेचिएको नाम नलेखिएको पुरिया औषधि
उनलाई सन् २००० मा नै भारतीय चिकित्सक संघले ‘ठग’ घोषणा गरेको थियो । छारेरोगबाट आयुर्वेदको उपचार गर्ने भनेर ठग गुप्ताले इन्टरनेटमा अनेक ठूला फोटो खिचाएर पनि राख्ने गर्थे । उनको र क्लिनिकको फोटो अहिले पनि इन्टरनेटमा देखिन्छ ।
उनले छारेरोगको उपचारका लागि आधुनिक औषधि पिसेर केही आयुर्वेदिक औषधिमा मिसाई आयुर्वेदिक औषधि भनेर बिरामीलाई दिने गर्थे । त्यसरी धूलो औषधि खाएपछि केही दिन ठीक भएजस्तो भए पनि पछि बिरामीलाई अनेक प्रकारको असर जस्तै– जीउमा डाबर आउने, चिलाउने, ज्वरो आउने समस्या भएका थिए । त्यस्ता पीडित बिरामी अन्य डाक्टरकहाँ जँचाउन आउन थालेपछि चिकित्सकहरुले नै गुप्ताको विरुद्धमा उजुरी दिएका थिए ।
सन् २००४ मा पनि गुप्तालाई प्रहरीले समातेको थियो । क्यानडामा बसोबास गर्ने एक भारतीय मूलकी महिलाले छारेरोग भएको आफ्नो छोरालाई निरज क्लिनिकमा ल्याएर तथाकथित आयुर्वेदिक औषधि गराइन् तर त्यसले छोरालाई झन् समस्या गरेपछि उनले प्रहरीलाई खबर गरेकी थिइन् ।
प्रहरीले निरज क्लिनिकमा छापा मार्दा छारेरोगविरुद्ध प्रयोग गरिने थुप्रै आधुनिक औषधिहरु त्यो क्लिनिकमा भेटिए । आधुनिक औषधिहरुलाई पिसेर आयुर्वेदिक औषधिमा मिसाई पोको बनाएर बिरामीलाई आयुर्वेदिक औषधि भनेर दिने गरेको समाचार बाहिरिएपछि सम्बन्धित चिकित्सकहरुले उनको विरोध गर्दै कारबाहीको माग गरेका थिए ।
ठग डाक्टरको क्लिनिकबाट आयुर्वेदिक औषधिको नाममा दिइने छारेरोगविरुद्धको औषधि जाँच गर्दा फेनोबारबिटोन, फेनोटोइनजस्ता आधुनिक औषधिको मात्रा प्रयोग गरेको पाइएको थियो । त्यस बेला प्रहरीले गुप्तालाई बिरामीलाई ठगेको, भ्रमपूर्ण विज्ञापन गरेको भन्ने आरोप लगाएको थियो ।
आयुर्वेदिक उपचारको नाममा क्यानेडियन महिलाको छोरालाई जथाभावी औषधि दिँदा बिरामी भई उनको भित्री अंगमा क्षति भएकोले अदालतले निरज क्लिनिक चलाउने गुप्तालाई रु. १५ लाख जरिबाना तिर्न आदेश जारी गरेको थियो । अझै पनि यो निरज क्लिनिकले छारेरोग उपचार गर्ने भनेर वेबसाइटमा सूचना राखेको देखिन्छ ।
निरज क्लिनिक
नेपालबाट पनि कतिपय बिरामीहरु आयुर्वेदको उपचारबाट छारेरोग निको हुन्छ भनेर त्यहाँ पुगेका हुन सक्छन् । उनीहरुमध्ये कतिपयलाई समस्या परेको पनि हुन सक्छ । मुम्बईका एक प्रशिद्ध पेटरोग विशेषज्ञ डा. नीलम मेहताले राजकोटका एक व्यापारी नक्कली आयुर्वेदिक उपचार गर्ने डाक्टरको फन्दामा परेको घटना सार्वजनिक गरेका थिए ।
ती व्यापारीले १० महिनासम्म मधुमेहको समस्याको उपचारको लागि आयुर्वेदिक औषधि प्रयोग गरेका थिए । यस क्रममा ती व्यापारीलाई केही समयपछि मिर्गौलाको समस्या भयो । उनलाई डाक्टरले आयुर्वेदिक औषधिका नाममा अरु नै कुनै औषधि मिसाएर दिएकाले त्यो औषधिका कारण उनी बिरामी परेको पत्ता लागेको थियो । त्यसपछि सम्बन्धित डाक्टरले त्यो औषधि छुटाएर अर्को उपचार शुरु गरे तर उनलाई पूरा ठीक भने हुन सकेन । किनकि आयुर्वेदिक औषधिको नाममा दिइएको औषधिले उनलाई निकै क्षति गरिसकेको थियो ।
केही समयअघि भारतको मुम्बईमा केही डाक्टरहरुले आयुर्वेदिक औषधिको नाममा दिइने नामविनाका औषधिको अनुगमन गरेका थिए । यस क्रममा २४४ वटा औषधिको रसायन जाँच गर्दा ९६ प्रतिशतमा ‘स्टेरोइड’ (आधुनिक चिकित्सामा प्रयोग गरिने कडा औषधि) को मात्रा भएको फेला प-यो ।
यस अध्ययनमा संलग्न डा. कल्याण गगंवालले वैद्यको नाममा ठगी गर्नेमध्ये कतिपयले पे्रडनिजलोन नामको आधुनिक औषधि पसलबाट किनेर आयुर्वेदिक औषधिमा मिसाएको पाएका थिए । विशेष गरी हाड–जोर्नी दुखेका र दम भएकालाई यस्तो औषधि दिँदा केही समय ठीक भएको जस्तो हुन्छ तर पछि तौल बढ्ने, जोर्नी सुन्निने समस्या हुन्छ । यस्तो समस्या लिएर उनीहरु एलोपेथी डाक्टरकहाँ जँचाउन आएको पाइन्छ ।
उनीहरुलाई दिएको आयुर्वेदिक भनिएको औषधिको जाँच गर्दा त्यसमा अनेक खालका आधुनिक औषधि मिसाइएको पाइन्छ । पोको पारेर यसरी ठगी गर्ने कुनै–कुनै औषधिमा त दुई–तीन थरीका स्टेरोइड पनि मिसाइएको पाइएको छ । आयुर्वेदको नाममा यसरी दिइने त्यस्ता औषधिहरुबाट होसियार हुनुपर्दछ ।
आयुर्वेद र आधुनिक औषधि दुवैले स्वास्थ्य रक्षा गर्छन् । कुनै समस्या परे वैद्यको औषधि दिँदा पनि प्याकेटमा राम्रोसँग नाम लेखिएको औषधि दिइन्छ । तर नाम थाहा नभएको, ग्यारेन्टी ठीक पार्ने, विनाशल्यक्रिया हाड–जोर्नी भाँचिएको ठीक पार्ने भन्ने विज्ञापनमा विश्वास नगर्नु नै हितकर हुन्छ ।